Als er een Belg Zuid-Afrika kent, dan Jef Valkeniers wel. De arts en voormalige burgemeester van Schepdael en staatssecretaris was op z’n (toen nog) 83^ste erg enthousiast over zijn eveneens 83^ste bezoek aan Zuid-Afrika in november 2016. Wijnsafari had de eer hem te ontmoeten op wijndomein Muratie te Stellenbosch.  Hij vertelde ons erg uitgebreid over zijn levenswandel. Zijn Zuid-Afrikaanse vrouw straalt. Lieva, een van z’n dochters, is getrouwd met wijnmaker John Parker en runt daardoor het gerenomeerde wijndomein Altydgedacht in Durbanville.

Zijn huidige echtgenote, Audrey Van Zyl, is Zuid-Afrikaanse en gewezen Westkaaps parlementslid en Minister.  Jef was eerder ook gehuwd met een blanke Zuid-Afrikaanse na het verongelukken van zijn eerste echtgenote. Zijn dochter Lieva, die is blijven hangen in Durbanville, heeft 3 dochters. Er woont ook een zoon van zijn zoon in Johannesburg.

Jef Valkeniers deed met succes aan ontwikkelingswerk in Franschhoek en Plettenbergbaai.  Hij bracht eveneens een verbroedering tot stand tussen Dilbeek en Franschhoek –Stellenbosch.

Jef is niet alleen een levende encyclopedie vol boeiende verhalen, hij is ook de man die graag luistert naar anderen hun verhaal. Dit maakt dat hij zowel Belgen als Zuid-Afrikanen erg goed weet in te schatten.

Met Jef Lawyt krijgen we diepgang over het zuidelijkste land van Afrika.

Hoe ben je in Zuid-Afrika terecht gekomen?

Ik ben naar Zuid-Afrika vertrokken met wijlen mijn echtgenote Carla en de 4 kinderen (6j, 4j, 3j en 1 jaar ) in 1964. Dit deed ik na 6 jaar huisarts geweest te zijn in Schepdaal, mijn geboortedorp. Via Southampton ging het met de ‘Holland Afrika’ -lijn naar Kaapstad waar we 14 dagen later aan kwamen.

Daar we onze wagen, een Ford Taunus, mee op de boot hadden, reden we de kust af van Kaapstad tot Durban waar jammer genoeg 2 tassen uit de auto werden gestolen terwijl we met de kinderen aan het eten waren want toen moesten de kinderen in alle restaurants nog voor de ouders eten.

Eenmaal in Krugersdorp aangekomen namen we onze intrek in een van de dokters woningen gelegen op de gronden van het Sterkfontein Hospitaal. Het ziekenhuis telde 2.200 patiȇnten: 1.000 blanke en 1.200 zwarte mensen. Deze werden duidelijk van elkaar gescheiden zoals de apartheid het toen vereiste. Het was er aangenaam wonen, vooral voor de kinderen. Voor al de stafleden hadden we er een zwembad, twee tennisterreinen en verschillende petanque terreinen. Al de wegen waren geasfalteerd zodat de kinderen naar willekeur rond konden rijden. Er was een kleuterschool en een lagere school net voor de ingang van het hospitaal. Met voldoende personeel viel het ook mee voor de mama.

Gedurende twee jaar liep ik met verschillende collega’s een DPM (Diploma Psychologische Geneeskunde)-cursus aan de Witwatersrand Universiteit te Johannesburg. Dit telkens voor zeven maanden. Zaterdag en zondag inbegrepen. Na 6 jaar een drukke huispraktijk te hebben gehad en twee maal de geelzucht viel deze periode wel mee om te recupereren.

Carla en de kinderen waren gelukkig en Carla zou zelfs graag gebleven zijn maar ik verlangde naar huis om naast mijn zenuwartspraktijk ook een politieke loopbaan te starten. Op 1/11/1966 keerden we terug naar huis met Luxair over Mozambique. De familie vloog naar Brussel terwijl ik nog een patiënt moest afleveren in Londen.

Jef Valkeniers 83 keer in Zuid-Afrika. De jaren zijn voorbij gevlogen?

De talrijke keren zijn vooral te wijten aan de jaren dat ik er aan ontwikkelingswerk deed in Franschhoek en Plettenbergbaai. Ook werd ik enkele keren uitgenodigd door officiele instanties en leidde ik de verschillende verbroederingsreizen naar Franschhoek Stellenbosch. De eerste maal waren we zelfs met 147 deelnemers en alles verliep prima.

Welke evolutie heeft Zuid-Afrika doorgemaakt doorheen de verschillende decennia? Qua natuur, cultuur, economisch en politiek?

De natuur is natuurlijk dezelfde gebleven alhoewel ik verleden jaar kon vaststellen dat het onderhoud van de natuur in het Sterkfontein Hospitaal verschrikkelijk verwaarloosd was tegenover vroeger. De wegen, te minste de hoofdwegen zijn nog goed onderhouden evenals de toeristische infrastructuur waar reeds heel wat zwarte mensen mee in de leiding zitten.

Het Afrikaans wordt actief verdrongen doch het blijft de huistaal van 60% van de blanke bevolking en 85% van de bruine bevolking. Ook 20% van de zwarte bevolking praat of verstaat te minste het Afrikaans. In de landelijke gebieden waar de zwarte bevolking bij de Afrikaanssprekende boeren werkt zelfs veel meer.

Economisch zijn er positieve punten te noteren door het verdwijnen van de apartheid. Het overnemen van de belangrijke posten in de administraties en de politiek door ANC-ers zonder enige ervaring bracht ook heel wat nadelen met zich mee zoals een wijd verspreide corruptie en fraude. Het Bruto Nationaal Product (BNP) is plus minus stationair. Er zijn helaas zeer weinig buitenlandse investeringen en de werkloosheid blijft zeer hoog. De landbouwers hebben het zeer moeilijk door de hogere lonen en sociale lasten van hun arbeiders. Op de koop toe was het klimaat in 2016 ongunstig wegens een aanhoudende droogte.

Het ANC heeft de volstrekte meerderheid in 8 van de 9 provincies maar bij de recente gemeentelijke verkiezingen verloren ze weer heel wat terrein in de grote steden waar de DA nu aan de macht is gekomen. In de Westkaap heeft de DA niet alleen de Eerste Minister Helen Zille maar ook de Burgemeester van Kaapstad Patricia De Lille. De voorzitter van de partij is Mmusi Mainane.

De huidige president Zuma (ANC) krijgt meer en meer oppositie buiten de politiek van onder meer de Kerken en de grote firma’s omdat hij zich een groot domein liet bouwen met staatsgelden. Ook het feit dat hij de Minister van financiën ontsloeg, alhoewel hij het goed deed, ligt gevoelig.  Naar verluidt omdat hij een aankoop weigerde van de Suid-Afrikaanse Lugdiens waar een vriendin van hem CEO was. De perikelen hadden een serieuze waardevermindering van de Rand tot gevolg.

Een opkomend gevaar is ook de EFF partij  (Economic Freedom Fighters ) van Julius Malema,een gewezen voorzitter van jong-ANC die wegens corruptie aan de deur gezet werd in het ANC. Hij kopieerde het programma van Zimbabwe’s Mugabe. Hij wil de boeren onteigenen zonder enige vergoeding en al de banken en mijnen nationaliseren. Hij behaalde bij de recente verkiezingen 8% van de stemmen maar waar iedereen dacht dat hij zijn stemmen zou behaald hebben bij de armen bleken het vooral de yappie’s te zijn die voor hem stemden alhoewel die het vandaag reeds goed hebben en dus nog meer willen.

Bij het ANC blijft het ernstig rommelen. De DA blijft vooruit gaan ook bij de zwarte bevolking nu de partij geleid wordt door een bekwame en populaire zwarte persoon.

De apartheid en haar afschaffing zal altijd een taboe blijven in Zuid-Afrika. Hoe heb je dit ervaren door de jaren heen?

Je mag nooit vergeten dat het ANC bij het overnemen van de macht in 1994 een land in handen kreeg met de beste infrastructuur, het beste onderwijs en de beste economie van Afrika. Er is zonder twijfel een aangroeiende gekleurde (vooral zwarte ) middenklasse. Omdat de bevolkingsgroepen nog steeds erg gescheiden van elkaar leven kan men moeilijk zeggen dat de feitelijke apartheid helemaal verdwenen is. De positieve discriminatie bij benoemingen heeft wel tot gevolg gehad dat honderd duizende blanke afgestudeerden het land verlieten voor Engeland, Canada, Australiȇ, Nieuw Zeeland en de V.S. wat zeker een groot verlies mag genoemd worden voor een opkomend land.

Als voormalig burgemeester, parlementslid en staatssecretaris wat denkt U over de politieke situatie in Zuid-Afrika? Hoe zou u het beleid willen veranderen?

Men heeft twee grote fouten gemaakt in 1994. Joe Slovo, een zeer intelligent politicus afkomstig uit Litouwen, zat vele jaren gevangen met Mandela en werd zijn beste raadgever. Hij gaf Mandela de raad om te streven naar een verzoening tussen de verschillende bevolkingsgroepen na het overnemen van de macht. Hij maande bijvoorbeeld aan om de top van de administraties niet onmiddellijk te onthoofden.  Helaas was Slovo maar twee jaar minister van Wonen toen hij overleed.  De Waarheid- en Verzoeningscommissie was een goede zaak. Helaas hebben -direct na het overlijden van Slovo- drie  groepen binnen het ANC (Cosatu de vakbond, de communisten en de eerder gematigde constitutionalisten) de macht in de administratie overgenomen. Elk groep eiste z’n postjes bij de ministeries en in de staatsbedrijven. Mandela was niet sterk genoeg om zich hiertegen te verzetten. De blanke top werd naar huis gestuurd met een gouden handdruk. Ze moesten nadien weer ingeroepen worden als consultants omdat hun opvolgers ofwel niets deden om niets verkeerd te doen ofwel hun zakken vulden en nooit of zelden werden ontslagen.

De werking van de administraties blijft een groot probleem. Het bestuur van de gemeenten en steden verloopt niet altijd constructief en objectief. De gemeenteraadsleden krijgen een vergoeding die hoger ligt dan het minimum salaris ongeacht hun aanwezigheid op de zittingen. Verder mogen de burgemeester en de gemeentesecretaris zich ieder jaar nog een premie toewijzen volgens het geleverde werk. Die premie is meer dan eens exuberant en ik zou ze afschaffen evenals de wedde van de raadsleden die ik zou vervangen door een zitpenning zoals bij ons.

Het onderwijs laat ook sterk te wensen over daar het ANC eerder streeft naar de kwantiteit dan naar de kwaliteit. Zo moeten de kinderen die uit een achtergesteld milieu komen extra punten krijgen om ze er toch door te trekken. Bij hun aantreden heeft het ANC de vakscholen afgeschaft omdat dit volgens hen minderwaardig onderwijs was en zij opteerden voor het ASO voor alle kinderen. Vandaag stellen ze natuurlijk vast dat dit een grote fout was vooral uit economisch standpunt.

Wat was je mooiste moment in Zuid-Afrika?

Er waren er veel zowel op familiaal vlak als op beroepsvlak. Ook de verbroederingsreizen en de vele realisaties op gebied van ontwikkelingssamenwerking gaven me zeer veel voldoening.

Zuid-Afrika in drie woorden

Enig, mooi,….. maar het blijft Afrika!

Top drie mooiste plaatsen in Zuid-Afrika

• Kaapstad met alles er op en er aan,
• de wildtuinen en
• die Hoeveld met zijn wijnlanden en wijndorpen.

Top drie lekkerste wijnen 

• Graham Beck,
• Bosch en Dal,
• Altydgedacht

Top drie wijndomeinen in Zuid-Afrika 

• Bosch en Dal,
• Vêrgelegen,
• Groot Constantia

Dankjewel Jef Valkeniers!

Lees hier meer over het wijndomein ‘Altydgedacht’ van zijn dochter Lieva.